Historia Programu Fulbrighta

“Skromny program z nieskromnym wielkim celem” – tak określił Program Fulbrighta jego pomysłodawca i inicjator, senator J. William Fulbright. Po zakończeniu II wojny światowej Fulbright był zdeterminowany, by podjąć działania mające zapobiec kolejnym wielkim międzynarodowym konfliktom. Był przekonany, że w procesie odbudowy zaufania między narodami kluczową rolę odegrają naukowcy i liderzy środowisk akademickich na całym świecie.

Senator stworzył przemyślaną, długofalową strategię realizacji tego założenia. Z jego inicjatywy powołano największy w historii program stypendialny międzynarodowych wymian naukowych między USA a innymi krajami. Wszyscy byli, obecni i przyszli stypendyści Programu urzeczywistniają wielką wizję Fulbrighta o budowaniu pokoju i międzynarodowych relacji poprzez wymianę wiedzy i integrację środowisk naukowych i kulturalnych całego świata.

IDEE STOJĄCE ZA POWSTANIEM PROGRAMU

Przekonanie J. Williama Fulbrighta o wartości zagranicznej edukacji i eksplorowania innych kultur zrodziło się z jego indywidualnych doświadczeń. W 1925, po skończeniu college’u, Fulbright wyjechał do Europy, aby podjąć studia na angielskim Oxford University jako stypendysta programu Rhodesa. W czasie stypendium podróżował po Europie i nawiązywał nowe kontakty. Po powrocie do Stanów, najpierw w roli pracownika akademickiego i prezydenta uniwersytetu, później już jako junior senator Arkansas, wykazywał duże zaangażowanie w życie publiczne.

Genezy II wojny światowej i wielkich tragedii tego czasu, Holocaustu i Hiroszimy, Fulbright dopatrywał się w nacjonalizmie i ksenofobii. Według senatora wynikały one z niewiedzy i nieznajomości innych narodów i kultur. Obawa, że powojenna nieufność i niepokój zakorzenią się na długo w świadomości kolejnych pokoleń, zmotywowała go do stworzenia innowacyjnego programu edukacyjnego. Wymiana naukowa miała przysłużyć się budowaniu empatii i relacji tak silnych, by mogły zapobiec kolejnym międzynarodowym konfliktom masowej skali.

INAUGURACJA PROGRAMU FULBRIGHTA

We wrześniu 1945 r. James William Fulbright, senator reprezentujący stan Arkansas, złożył w Kongresie Stanów Zjednoczonych projekt ustawy (Public Law 584, szerzej znanej jako Fulbright Act), w której proponował wykorzystanie funduszy powstałych ze sprzedaży nadwyżek zagranicznych dóbr rządowych na sfinansowanie międzynarodowej wymiany studentów w dziedzinie edukacji, kultury i nauki. Ustawa została przyjęta podczas obrad 79 Kongresu i podpisana przez prezydenta Harry’ego Trumana 1 sierpnia 1946 r.

Pierwszymi krajami, które dołączyły do Programu były Chiny, Birma, Filipiny oraz Grecja. Pierwsi uczestnicy – 47 Amerykanów oraz 36 obywateli wyżej wymienionych krajów wyjechali na stypendia jesienią 1948 r. W ciągu kolejnych dwunastu miesięcy umowy podpisały Nowa Zelandia, Wielka Brytania, Belgia z Luksemburgiem, Francja, Włochy, Holandia oraz Norwegia, a liczba stypendystów wzrosła do 823 po stronie amerykańskiej i 967 po stronie pozostałych krajów. W 1952 r. już 28 krajów uczestniczyło w wymianie, a liczba stypendystów przekroczyła 2000 rocznie.

Ostateczny kształt programu określony został Ustawą o Wzajemnej Wymianie Naukowej i Kulturalnej z 1961 r., znanej także jako Fulbright-Hays Act. Skonsolidowała ona wszystkie poprzednie ustawy, uzupełniając je o nowe zapisy, umożliwiające m.in. współfinansowania Programu przez rządy innych krajów a także powołujące do życia Radę Zagranicznych Stypendiów J. Williama Fulbrighta jako niezależnej instytucji nadzorującej działalność Programu na całym świecie.

President Kennedy signs the Fulbright-Hays Act at the White House in the presence of House and Senate members, including the co-sponsors of the legislation, Senator Fulbright (left) and Congressman Wayne L. Hays (sixth from left), September 21, 1961. From the Bureau of Educational and Cultural Affairs Historical collection (MC468), Box 342, Folder 5.

Franciszek Lyra z grupą stypendystów zagranicznych na spotkaniu z prezydentem Kennedym, listopad 1961 r. fot. archiwum prywatne F. Lyry

PROGRAM FULBRIGHTA W POLSCE

Polska była pierwszym krajem Europy Wschodniej, który dołączył do Programu Fulbrighta.

W 1959 r. Franciszek Lyra, absolwent anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego, jako pierwszy Polak wyjechał na stypendium Fulbrighta do USA – otrzymał roczne stypendium na studia lingwistyczne w University of Indiana w Bloomington. Zdobytą w USA wiedzę i umiejętności wykorzystał kilka lat później, pomagając tworzyć Instytut Anglistyki na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.

W 1961 r. pierwszy Amerykanin odwiedził Polskę jako stypendysta Fulbrighta – prof. Daniel Aaron z Harvard University spędził rok jako wykładowca na Uniwersytecie Warszawskim.

BIURO POLSKO-AMERYKAŃSKIEJ WYMIANY NAUKOWEJ

Organizacją Programu w Polsce zajmowała się na początku amerykańska Ambasada we współpracy z Ministerstwem Szkolnictwa Wyższego.

Kiedy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej i Rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki celem usprawnienia zarządzania programami wymiany z dziedziny nauki i oświaty finansowanymi przez oba rządy uzgodniły utworzenie samodzielnej jednostki o nazwie Biuro Polsko-Amerykańskiej Wymiany Naukowej, Program Fulbrighta w Polsce liczył już trzydzieści lat.

Umowę o utworzeniu Biura podpisano 22 marca 1990 r., o dwa lata wyprzedzając podpisanie umowy naukowej między Polską i Stanami Zjednoczonymi. Była to pierwsza tego typu instytucja w Europie Centralnej i Wschodniej.

Obecnie, pod nazwą Polsko-Amerykańskiej Komisji Fulbrighta, nasz zespół konsekwentnie realizuje niezmienne od ponad 70 lat cele ideowe i strategiczne Programu. Niesamowita wiara Williama Fulbrighta w możliwość nadania historii nowego, pozytywnego biegu, jego klarowny plan, jak tego dokonać, inspirują wszystkich pracowników i działaczy Komisji do dziś.

Prezydent Kennedy podpisuje ustawę Fulbright-Hays. 21 września 1961.