W 2021 r. Program Fulbrighta świętuje 75-lecie istnienia (w Polsce Program jest obecny od 62 lat). Jednym ze sposobów, w jaki dołączamy do świętowania jest zaprezentowanie 12 historii naszych Fulbrighterów i Fulbrighterek, które pokazują pozytywny wpływ Programu na lokalną i globalną społeczność. Co miesiąc przedstawiamy jedną historię, wpisującą się w temat przewodni tego miesiąca. W kwietniu pod hasłem “Protecting the Planet” zapraszamy do zapoznania się z sylwetką prof. Małgorzaty Grodzińskiej-Jurczak. Więcej informacji o obchodach 75-lecia Programu Fulbrighta można znaleźć na stronie fulbright75.org.
Prof. Małgorzata Grodzińska-Jurczak jest biolożką z wykształcenia i zawodu, a z osobowości “niespokojnym duchem” działającym także poza akademią, głównie na rzecz zmian. W centrum jej zainteresowań jest człowiek – jego wpływ na przyrodę i środowisko, różne perspektywy i wielowymiarowość działań.
W jej dorobku naukowym znajdziemy trzy nurty tematyczne: klasyczną ekologię; zagadnienia ograniczania negatywnego oddziaływania odpadów komunalnych na środowisko oraz społeczne uwarunkowania ochrony przyrody. Tytuł profesora biologii otrzymała w 2014 r. Od 1994 roku nieprzerwanie związana jest z Instytutem Nauk o Środowisku UJ, gdzie obecnie kieruje Zespołem Ochrony Przyrody, Łowiectwa i Edukacji Środowiskowej.
Decyzja o skoncentrowaniu się w pracy naukowej na społecznych uwarunkowaniach ochrony przyrody (human dimension) wynikała z zainteresowania człowiekiem – bardziej niż sama flora i fauna, prof. Grodzińską-Jurczak interesowała rola człowieka w kontekście przyrody, z jednej strony jego prawo do korzystania z niej, do decydowania o otaczającym go środowisku, z drugiej obowiązek jej ochrony i odpowiedzialnego zarządzania przyrodą. Ten rodzaj podejścia przenosi zainteresowanie z samej tylko biologii oraz pozwala spojrzeć na człowieka bardziej sprawczego – nie tylko takiego, który wyrządza przyrodzie szkody. Bezpośrednią przyczyną do poświęcenia się temu obszarowi było zaangażowanie w implementację programu Natura 2000 i współpraca z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska przy tym programie, zakładająca konsultacje z osobami z terenu objętego obszarem.
W swojej wieloletniej pracy prof. Grodzińska-Jurczak obserwowała wiele zmian społecznych, ekonomicznych i politycznych dotykających jej obszaru badań. Wyróżnia dwa kamienie milowe, które wywarły szczególny wpływ na tę dziedzinę – partycypacyjność działań (prawnie wymagana konieczność konsultacji planów inwestorów ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami – nie tylko centralnymi decydentami, ale także lokalnymi organizacjami, mieszkańcami) oraz wielowątkowość (interdyscyplinarność) podejmowanych badań. Dziś, chętniej niż przed kilkunastoma laty, biolog, geograf, socjolog czy specjalista od turystyki zasiądą przy jednym stole, by zaprojektować działania z zakresu ochrony środowiska.
Dzięki naturalnej otwartości na inny punkt widzenia prof. Grodzińskiej-Jurczak również z łatwością odnajduje się w wielodyscyplinarnych konsorcjach. Doświadczenie pracy przy procesach partycypacyjnych przekonało ją z kolei, że naukowiec ma obowiązek bycia popularyzatorem. Podczas gdy prace naukowe trafią do nielicznych (pozostaną głównie w świecie akademickim), to działalność popularyzatorska przekłada naukową wiedzę na informacje dostępne dla szerokiego grona – co w przypadkach takich jak wyznaczanie obszaru Natura 2000 i gospodarowanie nim pozwala na większe zrozumienie i trwałość danego procesu.
Otwartość na współpracę uniwersytetu ze światem zewnętrznym to jedna z tych rzeczy, które zrobiły na niej szczególne wrażenie w trakcie pobytu na stypendium Fulbrighta w Fort Collins w 2008 r. Już wtedy było oczywiste, że uniwersytet współpracuje z innymi instytucjami, które wręcz zabiegają o możliwość współpracy z naukowcami. Jak mówi – czuło się większe zaufanie do naukowców. W trakcie realizacji grantu “Application of the Human Dimension Approach to Natural Resource Management in Poland” na Colorado State University została też od razu dobrze przyjęta i zaangażowana w pracę uczelni.
Przekonanie o tym, że działanie “na zewnątrz” czyli, że współpraca z otoczeniem uniwersytetu jest istotna, prof. Grodzińska-Jurczak wdraża rezultaty swoich badań w praktyce w Polsce, między innymi w projektach edukacji środowiskowej. Za szczególnie udany uważa serię projektów w Jaśle, zrealizowaną wspólnie ze studentami i pracownikami Zespołu Ochrony Przyrody i Edukacji Środowiskowej z UJ, Urzędem Miasta Jasła i lokalną młodzieżą licealną. W momencie, w którym Jasło zaczynało wdrażać system segregacji odpadów Zespół pod kierownictwem pani profesor przygotował działania edukacyjne – warsztaty dla młodzieży z LO. Prof. Grodzińska-Jurczak w charakterze jednego z “doradców domowych” odwiedzała też mieszkańców Jasła, opowiadając im zasady selektywnej zbiórki odpadów. Równoległe pojawienie się śmietników zbierających poszczególne frakcje i możliwość monitoringu ilości produkowanych i zbieranych selektywnie śmieci pozwoliło zauważyć wpływ działań: bezpośrednia praca z mieszkańcami przekładała się pozytywnie na wyniki segregacji. Ilość odpadów segregowanych wzrastała w ciągu miesiąca kiedy odbywały się odwiedziny doradców, utrzymując na stałym poziomie przez kolejny miesiąc. Potem spadała, aż do następnej wizyty doradców, żeby osiągnąć stały poziom po dwu- lub trzykrotnych odwiedzinach młodzieży. Dlatego akcję powtarzano kilkakrotnie by utrwalić zmianę zachowań wśród mieszkańców.
Podobnie sukcesem zakończyła się obywatelska akcja „Nie! dla plastiku”, zainicjowana z prywatnej inicjatywy prof. Grodzińskiej-Jurczak w 2019 r. Akcja, od zachęty, by ograniczać zużycie jednorazowego plastiku w życiu codziennym (np. na uczelnianej stołówce czy w kawiarni przynosząc własny kubek), przerodziła się w badanie poziomu zużycia plastiku na krakowskich uniwersytetach (w stołówkach/barach), pozwalające wyznaczyć te “najbardziej plastikowe” i zakończyła się zaproszeniem różnych interesariuszy – producentów, restauratorów, recyklerów czy urzędników – do rozmowy na ten temat. Efektem spotkań było podjęcie wspólnego zobowiązania do ograniczenia plastiku.
Czy zatem jednostka może mieć wpływ na ochronę przyrody? Tak, ale ekologia to także gra zespołowa. Z jednej strony jednostkę możemy wyedukować, ale z drugiej potrzebne są rozwiązania na poziomie państwowym czy wręcz globalnym.
Więcej o prof. Małgorzacie Grodzińskiej-Jurczak na stronie http://ee.uj.edu.pl/pl/pracownicy/prof-dr-hab-malgorzata-grodzinska-jurczak/o-mnie
